تبار شناسی سلفیه

---

استاد علیزاده موسوی

سلفیه عنوانی است که بر اثر تبلیغات غرب و همپوشانی گروههای مختلف افراطی اهل سنت برای طیف وسیعی از گروهها بکار برده می شود از اینرو می توان گونه های مختلف سلفی را در جهان مشاهده کرد که عوامل گوناگونی آن به شرح زیر است

1-    عقاید: توجه به قران نزد عده ای و رویکرد به حدیث نزد گروه دیگر، اهتمام به عقل نزد دیوبندیه یا اولویت دادن به نقل نزد  وهابیت، پذیرفتن تصوف از سوی دیوبند و مخالفت وهابیت با آن یکی از عوامل گوناگونی سلفیت است.

2-    سیاست و حد و مرز آن: دخالت در امور سیاسی مثل عزل و نصب حاکم یا برپایی حکومت اسلامی یا حمایت از حاکم تا آخرین حد ممکن موجب پیدایش دسته های مختلف شده است.

3-    روش: برخی طرفدار تعاملات سیاسی و حرکت در مسیر احزاب و شرکت در انتخابات هستند وبرخی  کشتن و ترور و حذف فیزیکی را روش فعالیت خود قرار داده اند.

اقسام سلفی گری

1-    وهابیت تکفیری ( همراه با گروههایی چون سپاه صحابه و لشکر جهنگوی و...)که سایر مسلمانان را تکفیر کرده و حکم به قتل آنها می دهند

2-    سلفی جهادی ( متاثر از سید قطب و عبدالسلام فرج)که برای مبارزه با جامعه جاهلی متاثر از غرب و تشکیل جامعه اسلامی بوجود آمد اما بعدا وارد نزاعهای فرقه ای شد و به تکفیر مسلمانان رو آورد.

3-    سلفی تبلیغی که با استفاده از تکنولوژی روز مثل ماهواره و اینترنت ، جماعت تبلیغ مبانی سلفیت را تبلیغ و با القای شبهه عقاید مسلمانان را تضعیف می کند.

4-    سلفی سیاسی (دایره وسیعی را در بر می گیرد از اخوان المسلمین مصر تا جمعیت العلمای اسلام تا طالبان و القاعده و جند الله در ایران)

5-    سلفی اصلاحی (شروع حرکت از سید جمال و عبده و رشید رضا و شیخ شلتوت)

با توجه به مفهوم عام سلفی گری و اختلاف نظرهای میان گونه های مختلف آن که به حدتضاد می سد سلفیه بدنبال ایجاد رهبری واحد برای همه سلفیان است و این نقش را وهابیت عربستان بر عهده گرفته است.

1-    شبه قاره هند :این منطقه شاهد گونه های مختلف سلفی است که همه از یک منبع سرچشمه گرفته اند و  می توان از دو زاویه منطقه شکل گیری و منطقه رشد و فعالیت آنها را بررسی کرد.

2-    دوره های سلفی گری در هند

a.      دوره اول: شاه ولی الله دهلوی(1114-1176)که تحت تاثیر ابن تیمیه بود و رویکرد حدیثی داشت بعلاوه اینکه عقل را ارج می نهاد و مذاهب مختلف فقهی را قابل پیروی می دانست و تصوف را هم می پذیرفت.

b.     دوره دوم: شاه عبدالعزیز دهلوی(1176-1239) که گرایش بیشتری به مبانی سلفیت داشت.در دوران او اهتمام به سیاست و درگیری با انگلستان و عنوان دارالاسلام و دارالکفر مطرح شد. او دشمنی خاصی با شیعیان داشت.

c.       دوره سوم:دیوبند قبل از استقلال پاکستان. برای مقابله با سلطه فرهنگی انگلستان برخی علمای اهل سنت مدارس خاصی را بنا نهادند که به خاطر توجه علما و اقبال مردم به سرعت فراگیر شد و به خاطر مکان اولین مدرسه به مدارس دیوبند معروف شد.در این دوره قبل از استقلال پاکستان اختلافات مذهبی بروز نداشت.

d.     دوره چهارم:دیوبند در پاکستان مستقل. در این دوره دیوبند به سه گروه معتدل افراطی و تروریستی تقسیم شدند. که جمعیت علمای اسلام شاخه فضل الرحمن اعتدالی است و شاخه سمیع الحق تندرو و مهد طالبان و گروههای تروریستی مثل سپاه صحابه از این دسته هستند..

3-    مقایسه وهابیت و سلفیه شبه قاره:هر چند میان گروههای تندرو دیوبند و وهابیت عربستان تفاوتهای زیادی در زمینه توجه به عقل و مساله تقریب و تصوف وجود دارد اما وهابیت عربستان سعی در جذب و استفاده از سلفیه شبه قاره دارد

4-    بهره برداری وهابیت از سلفیه شبه قاره:با بروز تفکر جهادی سید قطب در عربستان مشکل مشروعیت برای آل سعود مطرح شد که با شروع جنگ افغانستان این گروه جهادی به آنجا فرستاده شدند تا روحیه جنگ طلبی خود را آنجا اعمال کرده و کاری به کار آل سعود نداشته باشند.

5-    اهل حدیث :این گروه تحت تاثیر حدیث گرایی شاه ولی الله قرار گرفته اما گرایش به عدم تقلید از مذاهب فقهی را پیدا کردند و معتقدند باید به خود قران وحدیث مراجعه کرد و تقلید جایز نیست این گروه به وهابیت نزدیک بوده و درگیریهای با حنفیان دیوبندی هم داشته اند.

سلفیه مصر

با فروپاشی امپراطوری عثمانی اهل سنت با چالش بزرگی در زمینه نظام سیاسی اسلام مواجه شد و این سوال در ذهن متفکران اهل سنت شکل گرفت که چه نظامی باید جایگزین خلافت شود. خصوصا که عقب ماندگی مسلمانان در آن زمان موجب بروز این سوال می شد که علت عقب ماندگی مسلمانان چیست؟ برخی با نگاه به گذشته تمدن اسلامی به این نتیجه رسیدند که باید مسلمانان همچون گذشته که سردمدار تمدن بودند به اسلام برگشته و چون پیشینان با عمل به اسلام مجد اسلام را دوباره برگردانند این افراد برای بیداری مسلمانان تلاش خود را آغاز کردند. اولین نفری که سعی کرد تا مسلمانان را متحد کرده و با سلاح علم و زدودن خرافات از جامعه مسلمانان را به گذشته پر افتخار خود برگرداند سید جمال الدین  است که در مصر شاگردانی چون محمد عبده را پرورش داد. عبده اجتهاد از متن قران و روایات و استفاده از عقل را مبنا قرار داد و به تقریب و وحدت مسلمانان دعوت کرد رشید رضا شاگرد عبده نظریه خلافت اسلامی را مطرح کرد و نظر مردم و شورا را نیز مورد توجه قرار داد .رشید رضا علی رغم توجه به عقل و اجتهاد و علوم جدید گرایش سلفی بیشتری از اساتیدش دارد.اخوان المسلمین به رهبری حسن البنا در مقابل فضای لیبرالیستی  و ناسیونالیستی مصر جهت دعوت به تشکیل حکومت اسلامی با تبلیغ دین کار خود را آغاز کرد. با شکست اعراب مقابل اسرائیل عضو گیری اخوان رشد زیادی یافت اخوان معتقد بود اسلام کامل است و می توان از دو منبع کتاب و سنت آنچه مورد نیاز همه مکان ها و زمان ها ست را بدست آورد. اما بعد از مدتی متاثر از سید قطب به تندروی گرایید و با ظهور عبدالسلام فرج حالت جهادی یافت. با این وجود می توان تفاوتهای بسیاری میان سلفی گری مصر و وهابیت مشاهده کرد وهابیت چشم خود را بر واقعیتهای اجتماع بسته و به آسانی مسلمانان را تکفیر می کند اما سلفیه مصر به دنبال اصلاح با توجه به واقعیتهای جامعه  و به دنبال مبارزه با استکبار و اسرائیل است

سوریه نیز شاهد تفکرات سلفی از نوع وهابی است اما نمی توان آنرا پایگاهی برای سلفیه به حساب آورد.